Adige Harfler

МАКЪ ЗЕШЭХЭР SESLİ HARFLER

А а -- a Е е -- e И и -- i Уу -- u Ы ы -- ı О о -- o Э э --( a-e)

Bu sesli harflerden а - е - и - у sözcük veya hece başında veya tek başlarına okunurken а -- ğa е -- ye и -- yı у -- wı şeklinde okunurlar.

МАКЪ ДЭКlУАШЭХЭР SESSİZ HARFLER

Sessiz harfler okunurken söylenirken bu dilde anlamsız bir ses olan - ы - sesi getirilerek okunurlar. Yani bı cı çı dı gibi.

Гуэгъу зиlэ хьэрфхэр. Aynı çıkışı olan harfler

Макъ жьгъыжьгъхэр -- Макъ дэгухэр -- Макъ пlытlахэp

Gür sessizler ----- Basık sessizler ------ Ezik sessizler

Б б -- bı ----------- П п -- pı ---------- Пl пl -- p'ı

Д д -- dı ---------- Т т -- tı ------------ Тl тl -- t'ı

Г г -- gı ----------- К к – kı ------------- Кl кl -- k'ı

Л л -- lı ------------- Лъ лъ --l'hı -------- Лl лl -- l'ı

Жь жь -- j'ı ------ Щ щ -- ş'ı --------- Щl щl -- ş'ı

В в --vı ------------- Ф ф -- fı --------- Фl фl -- f'ı

Гу гу -- guı ------- Ку ку -- kuı ------- Кlу кlу -- k'uı

Дз дз -- dzı ------- Ц ц -- tsı ---------- Цl цl -- ts'ı

Дж дж -- cı ---- Ч ч -- çı ----------- Чl чl -- ç!ı

З з -- zı ----------- С с -- sı ------------- Сl сl -- s'ı

Х х -- 'hı ----------- Ху ху -- 'huı

Хъ хъ -- k'hı --------- Хъу хъу --k'huı

Ж ж -- jı ------- Ш ш – şı

Гъ гъ -- ğı --------- Гъу гъу –ğuı

Къ къ --qı --------- Къу къу –quı

Кхъ кхъ --k'ı ------ Кхъу кхъу --k'uı

Гуэгъу зимыlэ хьэрфхэр Tek çıkışlı harfler

М м -- mı -- , Н н -- nı -- , Р р -- rı --- , Хь хь -- khı

Макъ зешэрэ макъ дэкlуашэрэ къэзгъэлъагъуэ хьэрфхэр.

Sesli ve sessiz birlikte gösteren harfler.

Я я -- иа -- seslerinin bileşimi ya diye okunur.

Ю ю -- иу --sesi bileşimi yu diye okunur.

Макъ къэзымгъэлъагъуэ хьэрфхэр. Ses göstermeyen harfler.

l -- Başına geldiği sesli harfleri kesik kısa okutur, sonuna geldiği sessiz

harfi ezik okutur. Ezdiği sessizler yukarıda gösterilmiştir. Kesik kısa

okuttuğu harfler de

lэ -- Kısa (a,e) lу -- kısa lа -- kesik a lы -- kesik ı lе -- kısa e

ь -- зыгъэщабэ – Yumuşatan.

ъ -- зыгъэбыдэ – Sertleştiren. Bu üç işaret harfler arasında dolaşır fakat

tek başlarına bir ses ifade etmezler.

Bu dilde olmayan Arapçadaki terimlerde kullanılan ayn harfi de

Гl гl -- işareti ile gösterilir.

Bir Kısım Temel Yaklaşımlar

Harfler, okuma yazma, dil öğretimi birlikte yürütülmek durumunda olduğundan verilen harflerle ilgili sözcük örnekleri sunulmaya çalışılacaktır.

Dilin ses dili olması nedeniyle seslerin doğru telaffuzları çok önemlidir.

Seslerdeki telaffuz farklılıkları sözcüğün cümlenin anlamını tamamen değiştirir.

Bu nedenle telaffuzlara dikkat edilmesi gerekir. Biz her ne kadar Latin karşılıklar yazdıysak da sesler öğreticilerden alınmalıdır. Sözcük veya cümle ezberleme yerine seslerin sözcükteki işlevlerinden hareket edilirse daha başarılı olunacağıkanaatindeyim. Bir sesin türevi olan binlerce sözcüğü ezberlemek yerine seslerinişleyişine dikkat edilirse daha kolay ve konuşabilmek mümkün hale gelir.

Bu dilde fiiller iki yapılıdır . Birincil olarak Eylemi gerçekleştirmek için yapılan hareketin bir adı vardır. Fiilin ismi olduğundan bu fiil de aynı isim sıfat zamir gibi çekimlenir. Bu fiilin isminin ve gerçekleşen eylemin çekimlenmeleri de farklı bir yapı arz eder. Fiilin ismi ve sonuç eylemi aynı yazılım olabileceği gibi farklı yazılımla ifade ediliyor da olabileceği gibi bazı fiil isimlerinin sonuç eylemide sadece davranışa yansıdığı için eylemin göstergesi dilde ifade bulmayabilir.

Örneğin bayılmak bir eylemin adıdır fakat eylem sonucu sadece davranışa yansıdığı için eylem sonuç çekimlenmesi oluşmaz. Oturma eylemi ve oturuyor olmak ayrı yapılarla işletilir. Yeme eylemi ve yiyor olmak ayrı yapılar gerektirir.

Kısaca fiilin adı ve eylemi arasındaki fark görülmelidir. Bir eylem gerçekleştirmede fiilin isminin çekimlenmesinde şahısların р halinde olmaları nedeniyle сэ, уэ, ар, дэ, фэ, ахэр şeklinde oluştuğunu, bir eylemin çekimlenmesinde bir şey yapmak olunca konu bahsimiz o yani ар olacağından şahıslar da сэ, уэ, абы, дэ, фэ, абыхэм şeklinde ve şahıslar м haline girdiği açıktır.