HARFLERİN OKUNUŞU ve TÜRKÇE ÖRNEKLERİ

А а --- а

Е е ---- е

И и --- i

У у --- u

Ы ы ---- ı

О о --- o

Э э --- (a-e)

Bu yedi sesli harften ilk dört tanesi diğer sessiz harflerle hece oluştururken belirtilen şekilde okunmakla birlikte tek başlarına veya hece, sözcük başlarında;

A а	Ğa şeklinde okunur, fakat bu tam olarak ğa değil de ( a ) sesinin çıktığı yerden çıkan, orada oluşan bir ğa dır, gırtlaktan oluşmaz.
E e	Ye şeklinde okunur. ye deki e de ( a - e ) arası bir sestir
И и	Yı şeklinde okunur
У у	w veya Arapçadaki vav harfinin sesi ile okunur.
М м	Türkçe m harfi ile aynı sesi verir mı diye okunur.

мы -- mı

ма --ma

мо --mo

мэ

ми --mi

мий --miy

мей --mey

е ve и ile biten sözcüklerin sonuna gelen й sona y sesi ekler.

мы -- bu

мо -- şu

а -- o

Bunlar belirteç harfi almamış, işaret sıfatlarıdır, sonrasında isim veya bir şey almak durumundadırlar.

Ауэ -- fakat

уэ -- sen

уи --senin

и -- onun

Н н	Türkçe n harfi ile aynı sesi verir, nı diye okunur.

ны --nı

нэ -- ne

на --na

ну--nu

но --no

ней -- ney

ний -- niy

нанэ	- nine	унэ	- ev	уанэ	- eğer (atın üzerine konan)
нану	- bebek	нэ	- göz	ней	- kötü göz ( le bakmaktaki)

Р р	Türkçedeki r harfi ile aynı sesi verir, rı diye okunur.

ры

рэ

ра

ро

ру

ара

урэ

уэра

рауэ

мауэ

марэ

римэ

рамэ

нур

Bu dilde tek başlarına anlamları olmayan ы ve р sesleridir. Diğer tüm sesler anlamlıdır.

Bu iki harf ise diğer harfler arasında dolgu, kaynaştırma veya benzeri görevler alırlar.

p nesnelerin veya isimlerin veya isimlerin yerini tutan sözcük sonlarına gelerek onları belirtili hale getirir. İsimleri i haline getirir.

унэ -- ev

унэр -- evi

унэм -- eve

унэу -- ev olarak

мы мо а	Bu şu o işaret sıfatı
мыр мор ар	Bu şu o işaret yoluyla isimlerin yerini tutan sözcükler. İşaret ettikleri nesneleri belirtili hale getirirler.

мыр	- bu	мор	- şu	ар	- o
мыра?	- bu mu?	мора?	- şu mu?	ара?	- o mu?

Унэр мыра?	(Bahsi geçmiş) ev bu mu?	Мыр уэра?	Bu sen misin?
Унэр мора?	Ev şu mu?	Мор уэра?	Şu sen misin?
Унэр ара?	Ev o mu?	Ар уэра?	O sen misin?

С с	Türkçe s harfi ile aynı sesi verir, sı diye okunur.

сы

сэ

си

сей

сэ	- ben	си	- benim	си унэ	- evim
уэ	- sen	уи	- senin	уи унэ	- evin
а	- o	и	- onun	и унэ	- evi

си нанэ benim ninem	си уанэ benim eğerim	си нану benim bebeğim	синэ benim gözüm
уи нанэ senin ninen	уи уанэ senin eğerin	и нану senin bebeğin	уинэ senin gözün
и нанэ onun ninesi	и уанэ onun eğeri	и нану onun bebeği	инэ onun gözü

Ш ш	Türkçe ş sesi ile aynı sesi verir, şı diye okunur.

шы

шэ

ша

шу

шы	- at	шы	- kardeş
сиш	- atım	сиш	- kardeşim
уиш	- atın	уиш	- kardeşin
шу	- atlı	иш	- kardeşi
иш	- atı

шэ - götür (onu götür emir)

сышэ -- beni götür. ( taşınmayan şeyler için)

Burada görüldüğü gibi си уи и kısa veya tak heceli sözcüklere bitişik yazılır, uzun ve çok heceli sözcüklerde ayrı yazılır.

Щ щ	ş' Türkçede karşılığı olmadığından ses öğreticiden alınmalıdır.

Bu ses şu andaki durumu belirten sestir.

Fiil sonuna gelerek o fiile yapılmış edilmiş durumda ( dır ) anlamı katar.

İsim veya sıfat veya ismin yerini tutan sözcük sonuna gelerek odur budur gibi anlamlar katar.

Мыр унэщ	Bu evdir.	Мыр нанэщ	.Bu ninedir	Мыр анэщ.	Bu annedir
Мыр сэращ	Bu benim	Мыр уэращ	Bu sensin	Мыр аращ.	Bu odur
Мыр шыщ	Bu attır.	Мыр уанэщ	Bu eğerdir	Унэр мыращ	(Bahsettiğimiz) ev budur.

Bu cümlelerde щ kalkarsa cümle soru cümlesi olur.

Мыр унэ? Bu ev mi?	Мыр уанэ? Bu eğer mi?	Мор нанэ? Şu nine mi?	Ар шы? Bu at mı?
Унэщ Evdir	Уанэщ eğerdir.	Ар нанэщ O ninedir.	Шыщ Attır.
Мыр сэ си унэщ Bu benim evimdir	Мыр сэ си уанэщ Bu benim eğerimdir.	Ар сэ си нанэщ O benim ninemdir	Ар Умар ишщ O Ömer'in atıdır.

Мор сэ си анэщ -- Şu benim annemdir.

Щынэ -- kuzu

щынэр -- kuzuyu

щынэм -- kuzuya

Щынэр шэ	- Kuzuyu götür.
Нанэ и щынэр шэ	- Ninenin kuzusunu götür.
Си нанэ и щынэр шэ	- Ninemin kuzusunu götür.
Мыр щынэщ	- Bu kuzudur
Мыр нанэ и щынэщ	- Bu ninenin kuzusudur
Мыр Умар и щынэщ	- Bu Ömer'in kuzusudur

Мыщэ	Ayı	Нысэ	Gelin
Мор мыщэщ	Şu ayıdır	Мыр нанэ и нысэщ	Bu ninenin gelinidir.
Мор Умар и мыщэщ	Şu Ömer'in ayısıdır	Нысэр унэм шэ	Gelini eve götür
Ар Умар и мыщэ?	O Ömer'in ayısı mı?	Мыри Умар и нысэщ	Bu da Ömer'in gelini
Ар Умар и мыщэщ	O Ömer'in ayısıdır	Ари унэм шэ	Onu da eve götür.

мы -- Olumsuzluk ekidir. Yapma etme eyleme gibi anlamlar oluşturur.

Т т	Türkçe t harfi ile aynı sestir. tı diye okunur. ты тэ та ти то

матэ -- sepet

танэ -- dana

щыт -- ayakta dur (emir)

щыс -- Otur (emir)

Нанэ щысщ. -- Nine oturuyor.
Умар щытщ -- Ömer ayakta duruyor.

Умар, танэр унэм шэ	Ömer, danayı eve götür.
Умар, танэр унэм умышэ	Ömer, danayı eve götürme
Мыщэр унэм шэ	Ayıyı eve götür.
Мыщэр унэм умышэ	Ayıyı eve götürme.
Щынэр унэм шэ	Kuzuyu eve götür.
Щынэр унэм умышэ	Kuzuyu eve götürme

умышэ -- у - мы - шэ у -- sen мы -- yapma etme шэ -- fiil -- Sen götürme.

Нанэ унэм сшащ	Nineyi eve götürdüm (götürmüş durumdayım)
Щынэр унэм сшащ	Kuzuyu eve götürdüm.
Умар унэм сшащ	Ömer'i eve götürdüm

с -- Ben (götüren)

ш -- Fiil kökü(götürmek)

а – Sıfatlaştırma eki

щ -- Götürmüş durumdayım ( dır )

Götürmüş olduğumdur.

Мыр сыт?	- Bu nedir?	Мыр сыт?	- Bu nedir?	Мыр сыт?	- Bu nedir?
Ар унэщ	- O evdir.	Мыр щынэщ	- Bu kuzudur	Ар уанэщ	- O eğerdir.

Мыр сыт? -- Bu nedir?
Ар мыщэщ -- O ayıdır

Мыр Умар и мыщэ? -- Bu Ömer'in ayısı mı?
Ар Умар и мыщэщ -- O Ömer'in ayısıdır.

Мор нанэ и нысэ? -- Şu ninenin gelini mi?
Ар нанэ и нысэщ. -- O ninenin gelinidir.

Dilin ses dili olması nedeniyle bütün sesler belirli kurallar çerçevesinde anlam ilgileri oluştururlar. Bu nedenle telaffuzları iyi öğrenilmesi gereken oluşturdukları anlamlar yeri geldikçe öğrenilecek ses çaprazlamaları.

Унэ

уанэ

сэ

уэ

ар

нысэ

санэ

уасэ

усэ

уэрам

Умар

мыщэ

щынэ

щауэ

танэ

си

уи

и

шэ

щэ

умышэ

умыщэ

ны

ныш

нашэ

наша

нешэ

нэша

нышэ

щэ

щэн

щынэ

ща

щанэ

щана

нащэ

щыу

щыуэ

щыуа

щауа

щым

щымэ

щыма