Bu Blogda Ara

17 Haziran 2009 Çarşamba

13 Haziran 2009 Cumartesi

HARFLERİN OKUNUŞU ve TÜRKÇE ÖRNEKLERİ DEVAMI

А а Е е И и У у О о Ы ы Э э Й й

Я я -- ya Ю ю -- yu

М м Н н Р р С с Ш ш Щ щ Т т

Ж ж

Türkçedeki j sesi ile aynıdır. Fiil son eki olarak dönüş ve tekrarlama anlamı katan bir sestir.

жы жэ жа жу мажэ нажэ Жан жэм

жэщ жэр ажэ ежэ ижэ ежа ижа

жэ

: koş

мажэ : koşuyor
нажэ : oraya koş
ажэ : teke
жэрыжэ : koşarak
жэщ : gece
жэр : hızlı
жейн : uyumak

Сэ сожэ Ben koşuyorum Сэ сыжэрэ? Ben koşuyor muyum?
Уэ уожэ Sen koşuyorsun Уэ ужэрэ? Sen koşuyor musun?
Ар мажэ O koşuyor Ар жэрэ? O koşuyor mu?

Сэ сожей
Ben uyuyorum
Сэ сыжея?
Ben uyudum mu?
Сэ сыжеящ
Ben uyudum
Сэ сыжеинщ
Ben uyurum
Уэ уожей
Sen uyuyorsun
Уэ ужея?
Sen uyudun mu?
Уэ ужеящ
Sen uyudun
Уэ ужеинщ
Sen uyursun
Ар мэжей
O uyuyor
Ар жея?
O uyudu mu?
Ар жеящ
O uyudu
Ар жеинщ
O uyur

Жэщым ужея? Gece uyudun mu? Умари жея? Ömer de uyudu mu?
Сыжеящ Uyudum Ари жеящ O da uyudu

Ажэр жэру мажэ: Teke hızlı koşuyor.

Нанэ унэм щожей: Nine evde uyuyor.

Жь жь

Bu ses j' sesin versiyonudur ses öğreticiden alınmalıdır. j sesinin biraz kalın sesidir.

жьы жьэ жьа жьауэ ужьэ яжьэ мыжьэ мажьэ жьажьэ ежьэ

жьы -- eski

жьы --rüzgar-hava

жьауэ - gölge-şemsiye

жьэ --pişmekten emir

жьа --pişmiş

жьэ --ağız

Мыр сыт? -- Bu nedir?
Ар жьауэщ -- O şemsiyedir.

Мыр сыт? -- Bu nedir?
Ар ужьэщ
-- O gelinciktir.

Мыр сыт? -- Bu nedir?
Ар мажьэщ -- O taraktır.

Мыр ажэщ - Bu tekedir.

Мор ужьэщ - Şu gelinciktir.

Ари жьауэщ O da şemsiyedir.

З з

Türkçe z harfi ile aynı sestir.


зы зэ зи зу

зы -- bir зэ -- bir defa зи -- hiç зэрызэ -- birer defa

зырыз -- birer tane зын -- süzmek (sıvıları)

мазэ ay
мыр мазэщ bu aydır
мыр мaзэ? bu ay mı?
Ар мазэщ o aydır.

Зы мазэ Bir ay
Зы жьауэ Bir şemsiye
Зы ажэ Bir teke
Зы танэ Bir dana

Sayı bildiren sözcüklerden bir nesnenin daima başına gelir.

Diğer tüm sayılar nesnenin sonuna gelir .

Ona kadar sayılar nesneye bitişik yazılır sondaki sesli harf düşer.

Daha büyük sayılar yine nesneden sonra gelir fakat ayrı yazılır.

Мыр мэзщ Bu ormandır.
Мэзыр инщ Orman büyüktür
Сэ сыинщ Ben büyüğüm
Ар инщ O büyüktür
Уэ уинщ Sen büyüksün
Умари инщ Ömer de büyüktür.

Ажэри ин? -- Teke de büyük mü? Ажэри инщ. -- Teke de büyüktür.

Мыщэри ин? -- Ayı da büyük mü? Мыщэри инщ. -- Ayı da büyüktür.

Ажэр мэзым мажэ. -- Teke ormana koşuyor.

Мыщэри мэзым мажэ. -- Ayı da ormana koşuyor.

Мы уэрамыр инщ. -- Bu cadde büyüktür

Мы уэрамыри инщ. -- Bu cadde de büyüktür.

Мыр сэ си уэрамщ. -- Bu benim sokağım.

Мыр сэри си уэрамщ. -- Bu benim de sokağım.

Мы уэрамыр сыту ин. -- Bu cadde ne büyük

Мы уэрамым ирижэ. -- Bu cadde boyunca koş.

Мор сэ си унэщ. -- Şu benim evim.

Ар сэри си унэщ. -- O benim de evim.

Мор уи анэщ. -- Şu senin annen.

Мори уи нанэщ. -- Şu da senin ninen.

Мыр си анэщ. -- Bu benim annem.

Мор си нанэщ. -- Şu benim ninem.

Ари си жьауэщ. -- O da benim şemsiyem.

Ар уи мажьэщ. -- O tarağın

Ари уи жьауэщ. -- O da şemsiyen

Мыр сэ си мэзщ. -- Bu benim ormanım.

Ар сэри си мэзщ. -- O benim de ormanım.

Ар Умари и мэзщ. -- O Ömer'in de ormanı.

Б б

Türkçe b sesi ile aynı sesi verir, bı diye okunur.


бы бэ бо бу бий бей бажэ банэ бауэ абы мыбы

мобы бын бжэ батэ бэта сабэ щабэ

бэ -- çok бий -- düşman бей -- zengin бажэ -- tilki банэ -- diken

бауэ -- nefes бын -- evlat cабэ -- toz

Мыр бжэ? Мыр сэ сибжэщ. -- Bu benim kapımdır.

Ар бжэщ. Мор уэ уибжэщ. -- Şu senin kapındır.

Ар инщ. Ар абы ибжэщ. -- O onun kapısıdır.

Унэр ( ар ) сэ си унэщ. -- Ev benim evim.

уэ уи унэщ. -- Ev senin evin.

абы и унэщ -- Ev onun evi.

Мэзыр ( ар ) сэ си мэзщ. - Orman (o) benim ormanım.

уэ уи мэзщ. senin ormanın.

абы и мэзщ. onun ormanı.

Мэзыр мыщэми ажэми бажэми я мэзщ.
Orman ayının da tekenin de tilkinin de ormanıdır.

П п

Türkçe p sesi ile aynıdır, pı diye okunur.

пы пэ па напэ псы псынэ псэ пасэ пышэ пашэ пыз

псы -- su псэ --can псынэ -- göze пасэ -- erken
пашэ
-- önder lider уэс --kar уэсэпс -- çiğ

Бажэр мэзым сэ сoшэ. Tilkiyi ormana ben götürüyorum.
уэ бошэ. sen götürüyorsun.
абы иешэ. o götürüyor.

Бажэр мэзым сэ сшащ Tilkiyi ormana ben götürdüm
уэ пшащ sen götürdün
абы ишащ o götürdü

Нанэ унэм сэ сошэж. Nineyi eve ben götürüyorum.
уэ бошэж. sen götürüyorsun.
абы иешэж o götürüyor.

Нанэ унэм сэ сшэжащ Nineyi eve ben götürdüm
уэ пшэжащ. sen götürdün
абы ишэжащ. o götürdü

Burada ж nin kattığı anlamı farketmiş olmalısınız. Evine götürmek veya geldiği yere geri götürmek.Ben sen o şahıs eklerinin fiil başında nasıl şekillendiklerini de görmelisiniz. Aynı çıkışlı б ve п harflerinin ikinci tekil şahıslarda birbirlerinin yerine kullanıldıklarını da görebilirsiniz. Burada nine p halindedir. Belirteç ihtiyacı olmadığından düşmüştür. Yani ap ( belirtili o ) dur.

Бажэр Умар мэзым ишэжащ. Ömer tilkiyi ormana götürdü
Щынэр нанэ унэм ишэжащ. Nine kuzuyu eve götürdü.
Шыр сэри унэм сошэж. Ben de atı eve götürüyorum.

Bu cümlelerin üçü de asli yerine dönüş ifade ederler. Herhangi bir ormana, eve değildir.

Telaffuzları iyi öğrenilmesi gereken anlamları ve anlam ilgileri sonradan kavranacak sözcükler.

жэ жа ажэ жан жэн жэщ жащ жэр жэм шэж шыж шаж жэп

пэж пажэ жьэ жьа мажьэ жьажьэ жьы пыжьэ пыжьа жьапщэ

жьыуэ жьауэ ужьэ бы бэ бауэ банэ нобэ бажэ бжэн пэбжэн пабжэн

ибжьэн тебжэн ибжэн

HARFLERİN OKUNUŞU ve TÜRKÇE ÖRNEKLERİ

А а --- а


Е е ---- е


И и --- i


У у --- u


Ы ы ---- ı


О о --- o


Э э --- (a-e)

Bu yedi sesli harften ilk dört tanesi diğer sessiz harflerle hece oluştururken belirtilen şekilde okunmakla birlikte tek başlarına veya hece, sözcük başlarında;

A а

Ğa şeklinde okunur, fakat bu tam olarak ğa değil de ( a ) sesinin çıktığı yerden çıkan, orada oluşan bir ğa dır, gırtlaktan oluşmaz.



E e

Ye şeklinde okunur. ye deki e de ( a - e ) arası bir sestir



И и

Yı şeklinde okunur



У у

w veya Arapçadaki vav harfinin sesi ile okunur.



М м

Türkçe m harfi ile aynı sesi verir mı diye okunur.

мы -- mı


ма --ma


мо --mo


мэ


ми --mi


мий --miy


мей --mey

е ve и ile biten sözcüklerin sonuna gelen й sona y sesi ekler.

мы -- bu


мо -- şu


а -- o

Bunlar belirteç harfi almamış, işaret sıfatlarıdır, sonrasında isim veya bir şey almak durumundadırlar.

Ауэ -- fakat


уэ -- sen


уи --senin


и -- onun

Н н

Türkçe n harfi ile aynı sesi verir, nı diye okunur.

ны --nı


нэ -- ne


на --na


ну--nu


но --no


ней -- ney


ний -- niy

нанэ

- nine

унэ

- ev

уанэ

- eğer (atın üzerine konan)

нану

- bebek

нэ

- göz

ней

- kötü göz ( le bakmaktaki)

Р р

Türkçedeki r harfi ile aynı sesi verir, rı diye okunur.


ры


рэ


ра


ро


ру


ара


урэ


уэра


рауэ


мауэ


марэ


римэ


рамэ


нур


Bu dilde tek başlarına anlamları olmayan ы ve р sesleridir. Diğer tüm sesler anlamlıdır.

Bu iki harf ise diğer harfler arasında dolgu, kaynaştırma veya benzeri görevler alırlar.

p nesnelerin veya isimlerin veya isimlerin yerini tutan sözcük sonlarına gelerek onları belirtili hale getirir. İsimleri i haline getirir.

унэ -- ev


унэр -- evi


унэм -- eve


унэу -- ev olarak

мы мо а

Bu şu o işaret sıfatı



мыр мор ар

Bu şu o işaret yoluyla isimlerin yerini tutan sözcükler. İşaret ettikleri nesneleri belirtili hale getirirler.

мыр

- bu

мор

- şu

ар

- o

мыра?

- bu mu?

мора?

- şu mu?

ара?

- o mu?

Унэр мыра?

(Bahsi geçmiş) ev bu mu?

Мыр уэра?

Bu sen misin?

Унэр мора?

Ev şu mu?

Мор уэра?

Şu sen misin?

Унэр ара?

Ev o mu?

Ар уэра?

O sen misin?

С с

Türkçe s harfi ile aynı sesi verir, sı diye okunur.

сы


сэ


си


сей

сэ

- ben

си

- benim

си унэ

- evim

уэ

- sen

уи

- senin

уи унэ

- evin

а

- o

и

- onun

и унэ

- evi


си нанэ
benim ninem

си уанэ
benim eğerim

си нану
benim bebeğim

синэ
benim gözüm

уи нанэ
senin ninen

уи уанэ
senin eğerin

и нану
senin bebeğin

уинэ
senin gözün

и нанэ
onun ninesi

и уанэ
onun eğeri

и нану
onun bebeği

инэ
onun gözü

Ш ш

Türkçe ş sesi ile aynı sesi verir, şı diye okunur.

шы


шэ


ша


шу

шы

- at

шы

- kardeş

сиш

- atım

сиш

- kardeşim

уиш

- atın

уиш

- kardeşin

шу

- atlı

иш

- kardeşi

иш

- atı



шэ - götür (onu götür emir)

сышэ -- beni götür. ( taşınmayan şeyler için)

Burada görüldüğü gibi си уи и kısa veya tak heceli sözcüklere bitişik yazılır, uzun ve çok heceli sözcüklerde ayrı yazılır.

Щ щ

ş' Türkçede karşılığı olmadığından ses öğreticiden alınmalıdır.

Bu ses şu andaki durumu belirten sestir.

Fiil sonuna gelerek o fiile yapılmış edilmiş durumda ( dır ) anlamı katar.

İsim veya sıfat veya ismin yerini tutan sözcük sonuna gelerek odur budur gibi anlamlar katar.

Мыр унэщ

Bu evdir.

Мыр нанэщ

.Bu ninedir

Мыр анэщ.

Bu annedir

Мыр сэращ

Bu benim

Мыр уэращ

Bu sensin

Мыр аращ.

Bu odur

Мыр шыщ

Bu attır.

Мыр уанэщ

Bu eğerdir

Унэр мыращ

(Bahsettiğimiz) ev budur.

Bu cümlelerde щ kalkarsa cümle soru cümlesi olur.

Мыр унэ?
Bu ev mi?

Мыр уанэ?
Bu eğer mi?

Мор нанэ?
Şu nine mi?

Ар шы?
Bu at mı?

Унэщ
Evdir

Уанэщ
eğerdir.

Ар нанэщ
O ninedir.

Шыщ
Attır.

Мыр сэ си унэщ
Bu benim evimdir

Мыр сэ си уанэщ
Bu benim eğerimdir.

Ар сэ си нанэщ
O benim ninemdir

Ар Умар ишщ
O Ömer'in atıdır.





Мор сэ си анэщ -- Şu benim annemdir.

Щынэ -- kuzu


щынэр -- kuzuyu


щынэм -- kuzuya

Щынэр шэ

- Kuzuyu götür.

Нанэ и щынэр шэ

- Ninenin kuzusunu götür.

Си нанэ и щынэр шэ

- Ninemin kuzusunu götür.

Мыр щынэщ

- Bu kuzudur

Мыр нанэ и щынэщ

- Bu ninenin kuzusudur

Мыр Умар и щынэщ

- Bu Ömer'in kuzusudur

Мыщэ

Ayı

Нысэ

Gelin

Мор мыщэщ

Şu ayıdır

Мыр нанэ и нысэщ

Bu ninenin gelinidir.

Мор Умар и мыщэщ

Şu Ömer'in ayısıdır

Нысэр унэм шэ

Gelini eve götür

Ар Умар и мыщэ?

O Ömer'in ayısı mı?

Мыри Умар и нысэщ

Bu da Ömer'in gelini

Ар Умар и мыщэщ

O Ömer'in ayısıdır

Ари унэм шэ

Onu da eve götür.

мы -- Olumsuzluk ekidir. Yapma etme eyleme gibi anlamlar oluşturur.

Т т

Türkçe t harfi ile aynı sestir. tı diye okunur. ты тэ та ти то

матэ -- sepet


танэ -- dana


щыт -- ayakta dur (emir)


щыс -- Otur (emir)

Нанэ щысщ. -- Nine oturuyor.
Умар щытщ
-- Ömer ayakta duruyor.

Умар, танэр унэм шэ

Ömer, danayı eve götür.

Умар, танэр унэм умышэ

Ömer, danayı eve götürme

Мыщэр унэм шэ

Ayıyı eve götür.

Мыщэр унэм умышэ

Ayıyı eve götürme.

Щынэр унэм шэ

Kuzuyu eve götür.

Щынэр унэм умышэ

Kuzuyu eve götürme

умышэ -- у - мы - шэ у -- sen мы -- yapma etme шэ -- fiil -- Sen götürme.

Нанэ унэм сшащ

Nineyi eve götürdüm (götürmüş durumdayım)

Щынэр унэм сшащ

Kuzuyu eve götürdüm.

Умар унэм сшащ

Ömer'i eve götürdüm

с -- Ben (götüren)

ш -- Fiil kökü(götürmek)

а – Sıfatlaştırma eki

щ -- Götürmüş durumdayım ( dır )

Götürmüş olduğumdur.

Мыр сыт?

- Bu nedir?

Мыр сыт?

- Bu nedir?

Мыр сыт?

- Bu nedir?

Ар унэщ

- O evdir.

Мыр щынэщ

- Bu kuzudur

Ар уанэщ

- O eğerdir.

Мыр сыт? -- Bu nedir?
Ар мыщэщ
-- O ayıdır

Мыр Умар и мыщэ? -- Bu Ömer'in ayısı mı?
Ар Умар и мыщэщ
-- O Ömer'in ayısıdır.

Мор нанэ и нысэ? -- Şu ninenin gelini mi?
Ар нанэ и нысэщ. -- O ninenin gelinidir.

Dilin ses dili olması nedeniyle bütün sesler belirli kurallar çerçevesinde anlam ilgileri oluştururlar. Bu nedenle telaffuzları iyi öğrenilmesi gereken oluşturdukları anlamlar yeri geldikçe öğrenilecek ses çaprazlamaları.

Унэ


уанэ


сэ


уэ


ар


нысэ


санэ


уасэ


усэ


уэрам


Умар






















мыщэ


щынэ


щауэ


танэ


си


уи


и


шэ


щэ


умышэ


умыщэ

ны


ныш


нашэ


наша


нешэ


нэша


нышэ


щэ


щэн


щынэ


ща






















щанэ


щана


нащэ


щыу


щыуэ


щыуа


щауа


щым


щымэ


щыма