Aslan Tlebzu - Kafa Chikh

HARFLERİN OKUNUŞU ve TÜRKÇE ÖRNEKLERİ DEVAMI

А а

Е е

И и

У у

О о

Ы ы

Э э

Й й

Я я -- ya

Ю ю -- yu

М м

Н н

Р р

С с

Ш ш

Щ щ

Т т

Ж ж	Türkçedeki j sesi ile aynıdır. Fiil son eki olarak dönüş ve tekrarlama anlamı katan bir sestir.

жы

жэ

жа

жу

мажэ

нажэ

Жан

жэм

жэщ

жэр

ажэ

ежэ

ижэ

ежа

ижа

жэ	: koş
мажэ	: koşuyor
нажэ	: oraya koş
ажэ	: teke
жэрыжэ	: koşarak
жэщ	: gece
жэр	: hızlı
жейн	: uyumak

Сэ сожэ	Ben koşuyorum	Сэ сыжэрэ?	Ben koşuyor muyum?
Уэ уожэ	Sen koşuyorsun	Уэ ужэрэ?	Sen koşuyor musun?
Ар мажэ	O koşuyor	Ар жэрэ?	O koşuyor mu?

Сэ сожей Ben uyuyorum	Сэ сыжея? Ben uyudum mu?	Сэ сыжеящ Ben uyudum	Сэ сыжеинщ Ben uyurum
Уэ уожей Sen uyuyorsun	Уэ ужея? Sen uyudun mu?	Уэ ужеящ Sen uyudun	Уэ ужеинщ Sen uyursun
Ар мэжей O uyuyor	Ар жея? O uyudu mu?	Ар жеящ O uyudu	Ар жеинщ O uyur

Жэщым ужея?	Gece uyudun mu?	Умари жея?	Ömer de uyudu mu?
Сыжеящ	Uyudum	Ари жеящ	O da uyudu

Ажэр жэру мажэ: Teke hızlı koşuyor.

Нанэ унэм щожей: Nine evde uyuyor.

Жь жь

Bu ses j' sesin versiyonudur ses öğreticiden alınmalıdır. j sesinin biraz kalın sesidir.

жьы

жьэ

жьа

жьауэ

ужьэ

яжьэ

мыжьэ

мажьэ

жьажьэ

ежьэ

жьы -- eski

жьы --rüzgar-hava

жьауэ - gölge-şemsiye

жьэ --pişmekten emir

жьа --pişmiş

жьэ --ağız

Мыр сыт? -- Bu nedir?
Ар жьауэщ -- O şemsiyedir.

Мыр сыт? -- Bu nedir?
Ар ужьэщ -- O gelinciktir.

Мыр сыт? -- Bu nedir?
Ар мажьэщ -- O taraktır.

Мыр ажэщ - Bu tekedir.

Мор ужьэщ - Şu gelinciktir.

Ари жьауэщ O da şemsiyedir.

З з	Türkçe z harfi ile aynı sestir.

зы

зэ

зи

зу

зы -- bir зэ -- bir defa зи -- hiç зэрызэ -- birer defa

зырыз -- birer tane зын -- süzmek (sıvıları)

мазэ	ay
мыр мазэщ	bu aydır
мыр мaзэ?	bu ay mı?
Ар мазэщ	o aydır.

Зы мазэ	Bir ay
Зы жьауэ	Bir şemsiye
Зы ажэ	Bir teke
Зы танэ	Bir dana

Sayı bildiren sözcüklerden bir nesnenin daima başına gelir.

Diğer tüm sayılar nesnenin sonuna gelir .

Ona kadar sayılar nesneye bitişik yazılır sondaki sesli harf düşer.

Daha büyük sayılar yine nesneden sonra gelir fakat ayrı yazılır.

Мыр мэзщ	Bu ormandır.
Мэзыр инщ	Orman büyüktür
Сэ сыинщ	Ben büyüğüm
Ар инщ	O büyüktür
Уэ уинщ	Sen büyüksün
Умари инщ	Ömer de büyüktür.

Ажэри ин? -- Teke de büyük mü? Ажэри инщ. -- Teke de büyüktür.

Мыщэри ин? -- Ayı da büyük mü? Мыщэри инщ. -- Ayı da büyüktür.

Ажэр мэзым мажэ. -- Teke ormana koşuyor.

Мыщэри мэзым мажэ. -- Ayı da ormana koşuyor.

Мы уэрамыр инщ. -- Bu cadde büyüktür

Мы уэрамыри инщ. -- Bu cadde de büyüktür.

Мыр сэ си уэрамщ. -- Bu benim sokağım.

Мыр сэри си уэрамщ. -- Bu benim de sokağım.

Мы уэрамыр сыту ин. -- Bu cadde ne büyük

Мы уэрамым ирижэ. -- Bu cadde boyunca koş.

Мор сэ си унэщ. -- Şu benim evim.

Ар сэри си унэщ. -- O benim de evim.

Мор уи анэщ. -- Şu senin annen.

Мори уи нанэщ. -- Şu da senin ninen.

Мыр си анэщ. -- Bu benim annem.

Мор си нанэщ. -- Şu benim ninem.

Ари си жьауэщ. -- O da benim şemsiyem.

Ар уи мажьэщ. -- O tarağın

Ари уи жьауэщ. -- O da şemsiyen

Мыр сэ си мэзщ. -- Bu benim ormanım.

Ар сэри си мэзщ. -- O benim de ormanım.

Ар Умари и мэзщ. -- O Ömer'in de ormanı.

Б б	Türkçe b sesi ile aynı sesi verir, bı diye okunur.

бы

бэ

бо

бу

бий

бей

бажэ

банэ

бауэ

абы

мыбы

мобы

бын

бжэ

батэ

бэта

сабэ

щабэ

бэ -- çok бий -- düşman бей -- zengin бажэ -- tilki банэ -- diken

бауэ -- nefes бын -- evlat cабэ -- toz

Мыр бжэ? Мыр сэ сибжэщ. -- Bu benim kapımdır.

Ар бжэщ. Мор уэ уибжэщ. -- Şu senin kapındır.

Ар инщ. Ар абы ибжэщ. -- O onun kapısıdır.

Унэр ( ар ) сэ си унэщ. -- Ev benim evim.

уэ уи унэщ. -- Ev senin evin.

абы и унэщ -- Ev onun evi.

Мэзыр ( ар ) сэ си мэзщ. - Orman (o) benim ormanım.

уэ уи мэзщ. senin ormanın.

абы и мэзщ. onun ormanı.

Мэзыр мыщэми ажэми бажэми я мэзщ.
Orman ayının da tekenin de tilkinin de ormanıdır.

П п	Türkçe p sesi ile aynıdır, pı diye okunur.

пы

пэ

па

напэ

псы

псынэ

псэ

пасэ

пышэ

пашэ

пыз

псы -- su псэ --can псынэ -- göze пасэ -- erken
пашэ -- önder lider уэс --kar уэсэпс -- çiğ

Бажэр мэзым	сэ сoшэ.	Tilkiyi ormana	ben götürüyorum.
	уэ бошэ.		sen götürüyorsun.
	абы иешэ.		o götürüyor.

Бажэр мэзым	сэ сшащ	Tilkiyi ormana	ben götürdüm
	уэ пшащ		sen götürdün
	абы ишащ		o götürdü

Нанэ унэм	сэ сошэж.	Nineyi eve	ben götürüyorum.
	уэ бошэж.		sen götürüyorsun.
	абы иешэж		o götürüyor.

Нанэ унэм	сэ сшэжащ	Nineyi eve	ben götürdüm
	уэ пшэжащ.		sen götürdün
	абы ишэжащ.		o götürdü

Burada ж nin kattığı anlamı farketmiş olmalısınız. Evine götürmek veya geldiği yere geri götürmek.Ben sen o şahıs eklerinin fiil başında nasıl şekillendiklerini de görmelisiniz. Aynı çıkışlı б ve п harflerinin ikinci tekil şahıslarda birbirlerinin yerine kullanıldıklarını da görebilirsiniz. Burada nine p halindedir. Belirteç ihtiyacı olmadığından düşmüştür. Yani ap ( belirtili o ) dur.

Бажэр Умар мэзым ишэжащ.	Ömer tilkiyi ormana götürdü
Щынэр нанэ унэм ишэжащ.	Nine kuzuyu eve götürdü.
Шыр сэри унэм сошэж.	Ben de atı eve götürüyorum.

Bu cümlelerin üçü de asli yerine dönüş ifade ederler. Herhangi bir ormana, eve değildir.

Telaffuzları iyi öğrenilmesi gereken anlamları ve anlam ilgileri sonradan kavranacak sözcükler.

жэ

жа

ажэ

жан

жэн

жэщ

жащ

жэр

жэм

шэж

шыж

шаж

жэп

пэж

пажэ

жьэ

жьа

мажьэ

жьажьэ

жьы

пыжьэ

пыжьа

жьапщэ

жьыуэ

жьауэ

ужьэ

бы

бэ

бауэ

банэ

нобэ

бажэ

бжэн

пэбжэн

пабжэн

ибжьэн

тебжэн

ибжэн

HARFLERİN OKUNUŞU ve TÜRKÇE ÖRNEKLERİ

А а --- а

Е е ---- е

И и --- i

У у --- u

Ы ы ---- ı

О о --- o

Э э --- (a-e)

Bu yedi sesli harften ilk dört tanesi diğer sessiz harflerle hece oluştururken belirtilen şekilde okunmakla birlikte tek başlarına veya hece, sözcük başlarında;

A а	Ğa şeklinde okunur, fakat bu tam olarak ğa değil de ( a ) sesinin çıktığı yerden çıkan, orada oluşan bir ğa dır, gırtlaktan oluşmaz.
E e	Ye şeklinde okunur. ye deki e de ( a - e ) arası bir sestir
И и	Yı şeklinde okunur
У у	w veya Arapçadaki vav harfinin sesi ile okunur.
М м	Türkçe m harfi ile aynı sesi verir mı diye okunur.

мы -- mı

ма --ma

мо --mo

мэ

ми --mi

мий --miy

мей --mey

е ve и ile biten sözcüklerin sonuna gelen й sona y sesi ekler.

мы -- bu

мо -- şu

а -- o

Bunlar belirteç harfi almamış, işaret sıfatlarıdır, sonrasında isim veya bir şey almak durumundadırlar.

Ауэ -- fakat

уэ -- sen

уи --senin

и -- onun

Н н	Türkçe n harfi ile aynı sesi verir, nı diye okunur.

ны --nı

нэ -- ne

на --na

ну--nu

но --no

ней -- ney

ний -- niy

нанэ	- nine	унэ	- ev	уанэ	- eğer (atın üzerine konan)
нану	- bebek	нэ	- göz	ней	- kötü göz ( le bakmaktaki)

Р р	Türkçedeki r harfi ile aynı sesi verir, rı diye okunur.

ры

рэ

ра

ро

ру

ара

урэ

уэра

рауэ

мауэ

марэ

римэ

рамэ

нур

Bu dilde tek başlarına anlamları olmayan ы ve р sesleridir. Diğer tüm sesler anlamlıdır.

Bu iki harf ise diğer harfler arasında dolgu, kaynaştırma veya benzeri görevler alırlar.

p nesnelerin veya isimlerin veya isimlerin yerini tutan sözcük sonlarına gelerek onları belirtili hale getirir. İsimleri i haline getirir.

унэ -- ev

унэр -- evi

унэм -- eve

унэу -- ev olarak

мы мо а	Bu şu o işaret sıfatı
мыр мор ар	Bu şu o işaret yoluyla isimlerin yerini tutan sözcükler. İşaret ettikleri nesneleri belirtili hale getirirler.

мыр	- bu	мор	- şu	ар	- o
мыра?	- bu mu?	мора?	- şu mu?	ара?	- o mu?

Унэр мыра?	(Bahsi geçmiş) ev bu mu?	Мыр уэра?	Bu sen misin?
Унэр мора?	Ev şu mu?	Мор уэра?	Şu sen misin?
Унэр ара?	Ev o mu?	Ар уэра?	O sen misin?

С с	Türkçe s harfi ile aynı sesi verir, sı diye okunur.

сы

сэ

си

сей

сэ	- ben	си	- benim	си унэ	- evim
уэ	- sen	уи	- senin	уи унэ	- evin
а	- o	и	- onun	и унэ	- evi

си нанэ benim ninem	си уанэ benim eğerim	си нану benim bebeğim	синэ benim gözüm
уи нанэ senin ninen	уи уанэ senin eğerin	и нану senin bebeğin	уинэ senin gözün
и нанэ onun ninesi	и уанэ onun eğeri	и нану onun bebeği	инэ onun gözü

Ш ш	Türkçe ş sesi ile aynı sesi verir, şı diye okunur.

шы

шэ

ша

шу

шы	- at	шы	- kardeş
сиш	- atım	сиш	- kardeşim
уиш	- atın	уиш	- kardeşin
шу	- atlı	иш	- kardeşi
иш	- atı

шэ - götür (onu götür emir)

сышэ -- beni götür. ( taşınmayan şeyler için)

Burada görüldüğü gibi си уи и kısa veya tak heceli sözcüklere bitişik yazılır, uzun ve çok heceli sözcüklerde ayrı yazılır.

Щ щ	ş' Türkçede karşılığı olmadığından ses öğreticiden alınmalıdır.

Bu ses şu andaki durumu belirten sestir.

Fiil sonuna gelerek o fiile yapılmış edilmiş durumda ( dır ) anlamı katar.

İsim veya sıfat veya ismin yerini tutan sözcük sonuna gelerek odur budur gibi anlamlar katar.

Мыр унэщ	Bu evdir.	Мыр нанэщ	.Bu ninedir	Мыр анэщ.	Bu annedir
Мыр сэращ	Bu benim	Мыр уэращ	Bu sensin	Мыр аращ.	Bu odur
Мыр шыщ	Bu attır.	Мыр уанэщ	Bu eğerdir	Унэр мыращ	(Bahsettiğimiz) ev budur.

Bu cümlelerde щ kalkarsa cümle soru cümlesi olur.

Мыр унэ? Bu ev mi?	Мыр уанэ? Bu eğer mi?	Мор нанэ? Şu nine mi?	Ар шы? Bu at mı?
Унэщ Evdir	Уанэщ eğerdir.	Ар нанэщ O ninedir.	Шыщ Attır.
Мыр сэ си унэщ Bu benim evimdir	Мыр сэ си уанэщ Bu benim eğerimdir.	Ар сэ си нанэщ O benim ninemdir	Ар Умар ишщ O Ömer'in atıdır.

Мор сэ си анэщ -- Şu benim annemdir.

Щынэ -- kuzu

щынэр -- kuzuyu

щынэм -- kuzuya

Щынэр шэ	- Kuzuyu götür.
Нанэ и щынэр шэ	- Ninenin kuzusunu götür.
Си нанэ и щынэр шэ	- Ninemin kuzusunu götür.
Мыр щынэщ	- Bu kuzudur
Мыр нанэ и щынэщ	- Bu ninenin kuzusudur
Мыр Умар и щынэщ	- Bu Ömer'in kuzusudur

Мыщэ	Ayı	Нысэ	Gelin
Мор мыщэщ	Şu ayıdır	Мыр нанэ и нысэщ	Bu ninenin gelinidir.
Мор Умар и мыщэщ	Şu Ömer'in ayısıdır	Нысэр унэм шэ	Gelini eve götür
Ар Умар и мыщэ?	O Ömer'in ayısı mı?	Мыри Умар и нысэщ	Bu da Ömer'in gelini
Ар Умар и мыщэщ	O Ömer'in ayısıdır	Ари унэм шэ	Onu da eve götür.

мы -- Olumsuzluk ekidir. Yapma etme eyleme gibi anlamlar oluşturur.

Т т	Türkçe t harfi ile aynı sestir. tı diye okunur. ты тэ та ти то

матэ -- sepet

танэ -- dana

щыт -- ayakta dur (emir)

щыс -- Otur (emir)

Нанэ щысщ. -- Nine oturuyor.
Умар щытщ -- Ömer ayakta duruyor.

Умар, танэр унэм шэ	Ömer, danayı eve götür.
Умар, танэр унэм умышэ	Ömer, danayı eve götürme
Мыщэр унэм шэ	Ayıyı eve götür.
Мыщэр унэм умышэ	Ayıyı eve götürme.
Щынэр унэм шэ	Kuzuyu eve götür.
Щынэр унэм умышэ	Kuzuyu eve götürme

умышэ -- у - мы - шэ у -- sen мы -- yapma etme шэ -- fiil -- Sen götürme.

Нанэ унэм сшащ	Nineyi eve götürdüm (götürmüş durumdayım)
Щынэр унэм сшащ	Kuzuyu eve götürdüm.
Умар унэм сшащ	Ömer'i eve götürdüm

с -- Ben (götüren)

ш -- Fiil kökü(götürmek)

а – Sıfatlaştırma eki

щ -- Götürmüş durumdayım ( dır )

Götürmüş olduğumdur.

Мыр сыт?	- Bu nedir?	Мыр сыт?	- Bu nedir?	Мыр сыт?	- Bu nedir?
Ар унэщ	- O evdir.	Мыр щынэщ	- Bu kuzudur	Ар уанэщ	- O eğerdir.

Мыр сыт? -- Bu nedir?
Ар мыщэщ -- O ayıdır

Мыр Умар и мыщэ? -- Bu Ömer'in ayısı mı?
Ар Умар и мыщэщ -- O Ömer'in ayısıdır.

Мор нанэ и нысэ? -- Şu ninenin gelini mi?
Ар нанэ и нысэщ. -- O ninenin gelinidir.

Dilin ses dili olması nedeniyle bütün sesler belirli kurallar çerçevesinde anlam ilgileri oluştururlar. Bu nedenle telaffuzları iyi öğrenilmesi gereken oluşturdukları anlamlar yeri geldikçe öğrenilecek ses çaprazlamaları.

Унэ

уанэ

сэ

уэ

ар

нысэ

санэ

уасэ

усэ

уэрам

Умар

мыщэ

щынэ

щауэ

танэ

си

уи

и

шэ

щэ

умышэ

умыщэ

ны

ныш

нашэ

наша

нешэ

нэша

нышэ

щэ

щэн

щынэ

ща

щанэ

щана

нащэ

щыу

щыуэ

щыуа

щауа

щым

щымэ

щыма